Samenvatting voor celbiologie

uitgebreide samenvatting over celbiologie, hierin worden de componenten van de cel besproken en de verschillende weefsels i het menselijke lichaam

Preview samenvatting (10 van de 18 pagina's)

Celbiologie: inleiding
=> 1 of meerdere cellen (cel = kleinste functionele eenheid)
Gemeenschappelijke functies van alle levende wezens
 Leven, levenloos (iets dat nooit levend is geweest), dood
 Reactievermogen op prikkels
 Groeien (1-cellige: celinhoud neemt toe, meercellige: celaantallen nemen toe door celdelig)
 Voortplanting
 Beweging (inwendig transport, fysiek)
 Metabolisme (stofwisseling) (via omgeving of via spijsvertering)

Systematiek van het leven
 Taxonomie: wet die zich bezighoudy met het indelen van taxa (enk taxon)
 Nomenclatuur: wel set regels die aangeeft welke naam voor het taxon moet/mag gebruikt worden (≠wet)
 Taxonomie: soort -> geslacht -> familie -> orde -> klasse -> stam -> rijk -> domein -> leven
o Soort: overeenkomstige eigenschappen van organismen
 Onderling voortplanten en nakomelingen zijn vruchtbaar: dezelfde soort
o Geslacht: dieren van versch soort, maar toch gelijkende kenmerken
 Bv: panter (panthera pardus) en tijger (pathera tigris) -> geen vruchtbare nakomelingen
o Familie: groeperen geslachten met overeenkomstigen
 Bv: felidae (katachtigen): pathera en felix
o Orde (bv roofdieren)
o Klasse
 Zoogdieren: Mamalia
 Amfibiën: Amphibia
 Vogels: Aves
 Vissen: Pisces
 Reptielen: Reptilia
o Hoofdafdeling (stam): bv gewervelde
o Rijk: dieren

Oud classificatiesysteem: 5 rijken
 Moneren
 Protisten
 Zwammen
 Planten
 Dieren

Nieuw classificatiesysteem
3 domeinen
 Eukarya (eukaryoot)
 Archaea (prokaryoot)
 Bacteria (prokaryoot)

Supergroepen (groepen tussen rijk en domein)
 Unikonta (animalia, fungi)
 Excavata
 Chromalveolata
 Archaeplastida (viridiplantae, rhodophytae)

Voedselkringloop
 Zonlicht: nodig voor producenten om organisch materiaal op te bouwen uit anorganisch materiaal (bv
fotosynthese)
 Consumenten: gaan andere organismen consurmeren
 Reducenten gaan organisch materiaal afbreken tot anorganische bouwstenen en mineralen

H3: Celstructuur en -functie
Inleiding
 Bouw (micro/macro) is nauw verbonden met functie (cel/orgaan/systeem)
 Chemisch -> cel -> weefsel -> orgaan -> orgaanstelsel -> organisme

Bestuderen van cellen
Een cel…
 Is de bouwsteen van een organsime
Cytologie = leer van de cel
 Is de kleinste functionerende eenheid van leven
 Wordt gevormd door deling uit bestaande cellen
Homeostase = streven naar intern evenwicht
 Wordt homeostatisch gehandhaafd
 Positieve of negatieve terugkoppeling
 70-90% water
 Organische moleculen (biomoleculen): zelf aanmaken (autotroof), directe opname (heterotroof)
 Anorganische moleculen

Prokaryoot vs eukaryoot
Prokaryote cellen
Eukaryote cellen
Unicellulair
Unicellulair en multicellulair
Geen compartimenten
Wel compartimenten
Geen nucleus
Wel nucleus
Geen kernmembraan
Wel kernmembraan
Geen celorganellen (behalve ribosomen)
Wel celorganellen
Deling via doorsnoering
Deling door mitose of meiose
Anaëroob of aëroob metabolisme
In principe aëroob metabolisme
Wel celmembraan en cytoplasma
Wel celmembraan en cytoplasma
DNA zit vrij in het cytosol
Kern met DNA
Kleiner
groter

Plantencel en dierlijke cel
 Beide eukaryoot
 Plantencel heeft vacuole met vocht, celwand, chloroplasten en zetmeel (dierlijke heeft dit niet)

Een overzicht van celanatomie (modelcel/gemiddelde cel -> individuele versch kunnen optreden)
= > opbouw eukaryote cel
 Plasmamembraan
 Endomembraansysteem (compartimenten): organellen -> kern, ER, golgi, lysosomen, mitochondria, …
 Cytoplasma: cytosol en celorganellen

Belang van compartementalisatie
 Creëren reactieruimten met ideale omstandigheden (pH, enzymen)
 Uitbreiding membraanopp
 Biochemiesche procellen (katabolisme, anabolisme)
 => gebeuren gelijktijdig idcel en kunnen elkaar tegenwerken mochten ze in dezelfde reactieuimten doorgaan

Plasmamembraan
Functies
 Fysieke isolatie: vormt fysieke barrière om homeostase binnen en buiten de cel te handhaven
 Regulatie uitwendige omgeving: bepalen welke stoffen/ionen er binnenkomt en wat de cel verlaten
 Gevoeligheid voor de omgeving: bevat receptoren die veranderingen kunnen waarnemen
 Structuele stabiliteit: speciale verbindingen zorgen ervoor dat het weefsel een stabiele structuur krijgt

Bouw
 Fosfolipide dubbellaag: polaire kop (hydrofiel) en apolaire staart (hydrofoob)
o Fosfolipide: niet-lipide groep, fosfaat groep, diglyceride (glycerol en 2 VZ)
 Membraanlipiden
o Cholesterol, vetten, koolhydraten
o Semipermeabel: barrièrefunctie
o Permeabel voor gassen en vetoplosbare moleculen (kunnen vrij diffunderen)
 => Vloeibaar mozaiekmodel
 Membraaneiwitten: integraal (doorheen het gehele plasmamebraan steken) perifeer (gedeeltelijk ingebed
en kunnen drijven naar andere delen) = amfipathis (zowel hydrofiel als hydrofoob)
o Functies:
 Dragereiwitten: gaan bep opgeloste stoffen uit extracellulaire matrix binden en vervoeren
naar binnen de cel transport)
 Kanaaleiwitten: heeft een centrale porie om ervoor te zorgen dat bep stoffen binnen de cel
geraken (transport)
 Als enzym: katalyseren bepaalde reacties id intracellulaire vloeistof (=cytosol)
 Receptoreiwitten: zorgen voor wijzigingen binnen de cel adh van receptoren
 Herkenningsewitten: staan in contact met IS en geven aan in hoeverre de cel nog gezond is
 Verankeringseiwitten: hechten plasmamebraan aan andere structuren (stabiliseren)
 Membraankoolhydraten: glycoproteïnen en glycolipiden (glycoclyx = suikerkapsel)
o Kleefmiddel voor de cel
o Herkenningssysteem (IS)
o Receptor voor extracellulaire verbindingen

Transport doorheen het plasmamembraan (PM)
 Permeabiliteit is de eig waardoor precies bepaald wordt welke stoffen wel en niet doorheen het mebraan
gaan (niet-permeabel – semi-permeabel – volledig permeabel)
 Actief of passief proces
o Passief: moleculen/ionen worden getransporteerd zonder dat dit de cel energie kost
o Actief: het transport kost de cel energie (meestal id vorm van ATP)
 Diffusie, filtratie (passief): diffusien filtratie, osmose -> gassen, in vetoplosbare stoffen, water, anorg ionen
Drager gemedieerd (actief): gefaciliseerde diffusie -> glucose, AZ, ionen (Na, K, Mg, Ca)
Vesiculair transport: endocytose (endo/pino), exocytose -> vloeistoffen, voedingsstoffen, celfragmenten,
ziekteverwekkers

Vrije diffusie en filtratie
Diffusie
 Beweging deeltjes van hoge conc naar lage conc tot er evenwicht is dmv botsing met elkaar
 Passief transport en geen E nodig

Osmose (passief)
 Difussie van water doorheen een semi-permeabel membraan
 Afh van concentratie aan opgeloste stoffen intracellulair en extracellulair (binnen en buiten cel)
 Onafh van samenstelling opgloste stoffen
 Osmotische druk: kracht vd waterbeweging naar de hoogste concentratie (groter concversch zorgt voor een
grote osmotische druk)
 Dierlijke cel: isotoon (gunstigste: evenveel water in als uit de cel)), hypotoon, hypertoon
 Plantencel: celwand (turgodruk: druk die onstaat doordat de cel continu water moet opnemen), centrale
vacuole -> moet continu water opnemen van omgeving omdat vaculoe grote conc aan water heeft ->
hypotone oplossing (gustigste: constant water in de cel opnemen)

Filtratie (passief)
 Water en kleine moleculen gaan via hydrostatische druk doorheen een membraan worden geperst

Door drager gemedieerd transport
 Via membraaneiwitten in PM
 Passief of actief proces
 Co-transport (meerdere moleculen tegelijkertijd in en uit de cel)/contratransort (uitwisseling van ionen)
Gefaciliteerde diffusie
 Wateroplosbare moleculen, te groot voor kanaaleiwitten (transport naar binnen de cel)
 Verplaatsing van hoge conc naar lage conc
 Passief
o Binding molecule aan specifieke dragereiwit
o Vormverandering eiwit
ATP = energierijke verbinding
o Afgifte moleculen
o Afh vd concentratiegradiënt
o Systeem is herbruikbaar, maar niet oneindig (beperkt door het aantal dragerseiwitten)
 Actief
o Ionenpompen
 Natrium- kalium ATPase pomp
 Via lekkanalen: te veel Na+ in de cel / te veel K+ buiten de cel
 Ionenpomp: 3 Na+ uit de cel / 2 K+ in de cel (verbruik van E)
o Onafh vd concentratiegradiënt
o Contratransport

Vesiculair transport
 Actief -> er is ATP nodig
 Endocytose (opgeloste cellen in zakjes worden verplaatst naar in de cel)
o Receptorgemedieerd
o Pinocytose (alle cellen)
o Fagocytose (gespecialiseerde cellen)
 Exocytose (verplaatst uit de cel)
 Transport van grote moleculen/complexen (i/e blaasje)

Cytosol
 Intracellulaire vloeistof
 Bevat opgeloste voedingsstoffen, ionen, eiwitten, afvalstoffen, …
 Verschil met EC vloeistof:
o Hoge K-ionen C en lage Na-ionen C
o Hoge C eiwitten
o Lage C koolhydraten, vetten (E) en AZ
o Inclusies (bv vet in vetweefsel)

Organellen
 “mini-orgaan”
 Specifieke functie voor bouw, onderhoud, stofwisseling
 Met membraan omgeven: kern, ER, golgi-apparaat, …
 Zonder membraan omgeven: cytoskelet, centriolen, …
o Rechtstreekse afgifte producten aan cytosol

Cytoskelet
 Steunstructuur -> Steun cytoplasma
 Netwerk van draden of holle buizen
 Opgebouwd ui eiwitten
 Functies: mobiliteit, steun en vorm
 3 soorten:
o Microfilamenten: bevinden zich voornamelijk onder het cytoplasma
o Intermediaire filamenten
o Microtubili
 Aanwezig in alle eukaryote cellen

Microtubili
 Beweging binnen de cel (kris-kras doorheen de cel aanwezig)
 In alle cellen aanwezig
 Holle buisjes (dimeren van alfa- en bèta-tubiline en 13 eiwiteenheden/omwenteling)
 Dynamische structuur: continu opbouw en afbraak
 Vrij in CP of in andere organellen: cilia, flagellen, centriolen
 Functies:
o Verankering organellen
o Steunskelet: bepaleing vorm vd cel
o Vormen spoelfiguur (tijdens mitose)
 Celstructuren opgebouwd uit MT
o Centriolen
 2 centriolen (loodrecht op elkaar) per niet-delende cel: centrosoom
 In alle dierlijke cellen die in staat zijn tot celdeling
 Niet: RBC, skeletspiervezeld, hartspiercellen, meeste zenuwcellen
 Opgebouwd uit MT volgens 9*3 configuratie (onderling verbonden via spaken)
o Cilia en flagellen
Cilia
Flagellen
NL
Trilhaartjes
Zweepstaartjes
Lengte
Kort
Lang
Aantal
Groot aantal per cel
1 (soms meer)
Beweging
Actieve beweging
Actieve beweging
Effect
Mens: verplaatsing van vloeistoffen
Mens: verplaatsing van de cel in de
rondom de cel
omringde vloeistof
Voorbeeld
Trilharen op luchtwegen
Zweepstaart spermacel
 Functie van cilia bij meercellingen: trilharen kaan de binnenkant vd luchtwegen bekleden
en gaan gecoördineerd bewegen waardoor slijm (mucus) en stof dat door het inademen
is binnengekomen naar de keel bewegen waardoor het niet in de longen komt
 Bouw:
 Axonema 9X2+2
 Basaal lichaampje 9X3
 Functie bij eencelligen: worden gebruikt om het organismen voort te laten bewegen of
om ervoor te zorgen dat water langs de cel in beweging kan worden gebracht om zo
voedsel uithet water te halen

Microfilamenten
 Dunne strengen opgebouwd uit globulair EW: actine
 Dikke laag onder PM: binden PM aan cytoplasma
 Vorming verbindingen
 Dynamische structuur: opbouw/afbraak
 Transport, beweging
 Betrokken bij insnoering bij mitose
 Samentrekking spiercel: actine en myosine
 MF gebaseerde structuren
o Mircovilli
 Vingervormige uitstulping PM
 Kern van microfilamenten ondersteunen de microvilli en maken verbindingen met cytoskelet
 Functie: vergroten membraanopp, vlotte opname uit EC matrix
 Vb: darmkanaal: opname stoffen uit EC vloeistof

Intermediaire filamenten
 Eiwitsamenstelling afh van celtype/weefsel
 Starre steunstructuur cel: verstevigen cel en gaan positie vd cel tov vd omringende cel stabiliseren mbv
desmosomen (speciale hechtingen -> speciale functies)
 Vaak aanwezig in cellen die onderhevig zijn aan mechanische krachten
Celkern
 Besturingssysteem van de cel
 Opslag genetische informatie
 Aansturing EW synthese (eiwitten zijn de werkers van de cel en zijn betrokken bij alle acties binnen de cel)
 Opbouw:
o Omgeven door 2 membranen die verbonden zijn met ER
o Ondersteund door intermediare filamenten
o Poriën voor communicatie
o Nucleoplasma bevat EW, DNA, RNA, enzymen, …
 Kernporie
o Uitwisseling van stoffen
o Selectief permeabel (geen vrij transport): sommige eiwitten (kleinere), ionen, kleine moleculen
 Verschillende soorten RNA aanwezig
o mRNA, rRNA, tRNA
 Nucleolus (kernlichaampjes)
o Synthese rRNA
o Vorming functionele ribosomen
o Meerdere nucleoli mogelijk -> spier en levercellen
 Chromatine – chromosoon
o Bevat de genetische informatie voor de synthese van eiwitten
o Aanwezig in nucleoplasma als draden
 Structuur en bouw nucleinezuren
o Verschillende nucleotiden -> stikstofhoudende base, gebonden op suiker en fosfaatgroep
o A en T, G en C (complemntaire base binden dmv waterstofbruggen)
o 2 strengen zijn als dubbele helix ontbonden aan elkaar
 Informatieopslag in de celkern
o Eiwitten bij meeste processen in de cel betrokken
o Informatie voor de synthese van eiwitten opgeslagen in chemische structuur van DNA
o ‘genetische code’ (transcriptie -> translatie)
o Gen is structurele eenheid van erfelijkheid opgebouwd uit triplet of codon
o Promoter: start / terminator: stop
o Coderen voor: eiwitten, synthese tRNA, rRNA, regulatie andere genen

Transcriptie (DNA -> RNA)
 Het gen van interesse wordt gekopieerd in mRNA
 Stap 1: RNA-polymerase gaat binden op promoter, H-bruggen worden losgeknipt en helix wordt ontrold
zodat de complementaire stringen loskomen en complementair kan worden aangebouwd worden
 Stap 2: via H-bruggen worden complementaire basen aangebouwd en nucleotiden worden aangemaakt tot
de terminator
 Stap 3: mRNA is complemenetair gekopieerd

Ribosomen
 Eiwitsynthese vindt plaats mbh ribosoom
 2 subunits (grote en kleine)
 Los aanwezig in cytoplasma: EW in cytosol afgegeven
 Gebonden op RER, EW via ER getransporteerd

Translatie (mRNA -> eiwit, AZ sequentie)
 tRNA gaan anticodon hebben dat gaat kunnen binden op codon
 Directe vertaling van codon naar AZ
 Ribosoom gaat mRNA aflezen
 Zie screen

Meerdere boodschappen gaan vaak door meerdere ribosomen gelezen worden -> polyribosoom
Genetische code
 Lineaire vorm waarbij mRNA complementair is aan het DNA
 Tripletcodon: 3 nucleotiden = 1 codon
 Code = ondubbelzinnig: 1 codon codeert voor 1 AZ
 Code = gedegenereerd: 1 AZ wordt gecodeerd door meerdere codons
 Code = geordend: versch codons die voor eenzelfde AZ coderen zijn gegroepeerd en variëren enkel op de 3e
positie = variabele plaats of wabble positie
 Start en stopcodons zijn aanwezig
 Code = ‘kommaloos’, eens de translatie is gestart worden de tripletcodons een na een gelezen
 Code = niet overlappend: elke ribonucleotide heeft zijn specifieke plaats in het codon
 Code = bijna universeel: eenzelfde code voor virussen, bacteriën en eukaryoten

Proteasomen
 Bevatten verschillende proteasen
 Functie: eiwit afbreken -> beschadigde en gedenatureerde eiwitten

Endoplasmatisch reticulum
 Functies
o Synthese van eiwitten koolhdraten en vetten
o Opslag van stoffen uit cytosol
o Transport
o Detoxificatie
 Opbouw
o Netwerk van intracellulaire membranen
o Verbonden met kernmembraan
o Compartimenten: cisternae lumen (centrale holte)
o Voorkomen: lange buisjes, ronde plaasjes, bolletjes afgeplatte zakjes
 RER (ruw endoplasmatische reticulum): cellen met verteringsfunctie (lever) / zakjes
SER (glas endoplasmatisch reticulum): voortplaningsorganen / buisjes
RER
SER
Gebonden ribosmoen
Geen ribisomen -> glad
Hoeveelheid ER en
Aanmaak eiwitten
Matabolisme van lipiden
verhouding RER en SER is
+ modificatie
Neutraliseren van toxische stoffen
afh van type cel en de
+ vouwen
Metabolisme van koolhydraten
celactiviteit
Transport van EW naar Golgi
Synthese van steroïdhormoon
 Defect: eiwitten met andere eig komen vrij -> ziekten

Golgi-appartaat
 Stoffen worden aangemaakt ter vernieuwing/modificatie vh plasmamembraan
 Enzymen en hormonen worden verpakt
 Transport naar plaatsen waar de stoffen nodig zijn
 Opbouw
o Stapeltje van 5 à 6 afgevlaktee membraanzakjes (cisternae)
o Cisternae omvat lumen
o Transport vesikels die versmelten met membraan
 Transport
o Ontavngende zijde = cis zijde of onrijpe zijn (eiwitten afkomstig vh ER komen aan id cis-kant het
golgi-apparaat binnen)
o Verzendingszijde = trans zijde of rijpe zijde (gemodificeerde eiwitten verlaten aan de trans-zijde het
golgi-apparaat)
 Functie
o Modificaite + verpakken enzymen, hormonen, membranen voor vernieuwing PM
o Verpakken enzymen voor gebruik in cytosol
 3 soorten vesikels
o Lysosoom: vesikel met verteringsenzymen in cytoplasma
o Secretievesikel: bevat producten die via exocytose worden afgegeven aan extracellulaire vloeistof
o Membraanvesikels: vermelten met PM om nieuwe vetten, EW ed aan PM toe te voegen

Proteïne: productie en transport -> ZIE BOEK ANATOMIE EN FYSIOLOGIE Lysosomen en peroxisomen
 Betrokken bij opruimingen en hergebruik van stoffen binnen de cel
 Bevatten katalytische enzymen die verteringsfuncties binnen de cel gaan uitoefenen
 Lysosomen
o Enkel in dierlijke cellen
o Omgeven door 1 biomembraan
o Aangemaakt door golgi-apparaat
o Blaasjes met verteringsenzymen -> opruimen en recyslage van stoffen id cel
o Functie
 Breekt defecte celorganellen tot basiscomponenten en stoffen die hergebruikt kunnen
worden vrijgeven aan het cytosol
 Atofagie: lichaamseigen componenten afbreken en recycleren
 Heterofagie: stoffen van buiten cel afbreken en herverwerken
 Autolyse: membraan van lysosoom wordt afgebroken en zure lysasen komen vrij ->
aanwezige organellen afbreken (zelfmoord vd cel)
 Verdediging ziekten (fagocytose)
 Vrijgave van voedingsstoffen (cytosol) en afvalstoffen via exocytose
 Peroxisomen
o Aanwezig in alle cellen (ook kleineer dan lysosomen)
o Bevat andere enzymen ivm lysosoom (oa oxidasen en katalase)
o Ontstaan door binaire deling
o Opname en afbraak vetzuren, andere organische moleculen
o Functies
 Detoxificatie van alcohol (lever en nier)
 Exidatie van lange keten vetzuren (C>18) -> vorming H2O2 (vrije radicalen)
 H2O2 afbreken (dmv katalase) in O2 en H20

Mitochondriën en chloroplasten
 dubbel membraan en bevatten eigen DNA, RNA en ribosomen -> semi-autonoom
 Energie fabriekjes binnen de cel (zie screen) -> ATP productie (adeninosine trifosfaat)
o = energierijke molecule
o Batterij van de cel
 Ontstaan door tweedeling (binaire deling)
 Grootte van een bacterie
 Circulair DNA gelijkt op dat van prokaryoten
 Extranucleaire erfelijkeheid “moedergeeft”
 Chloroplasten
o = plantorganel = plastiden
o Enkel aanwezig in plantaardige cellen en in bepaalde algen (autotroof)
o Zet lichtenergie om in glucose
o Betrokken bij fotosynthese
 Lichtreacties: E wordt gevormd, water opgenomen en zuurstof afgegeven
 Koolstof assimilatie reacties: suiker uit energie koolsofdioxide en water
o Bevat groene pigment (lichtabsorberende pigmenten die nodig zijn bij fotosynthese)
o Bouw
 Buiten en binnen membraan met zakjes (thylakoide)
 Semi-vloeibare troma (ribosomen en circulaire DNA)
 Enzymen
 Mitochondriën
o Zet glucose om in energie (ATP)
o Voorzien energievoorraad binnen de cel
o Aantal is afh van celtype
o Mitochondriaal DNA (codeert eigen EW, RNA, …)
o BV: Aanwezig in bv hartspiercellen, niet in RBC
o Bouw
 2 membranen: buitenste (permeabel voor meeste moleculen) omgeeft organel en
binnensten (semi-permeabel) bevat plooien -> vergroting van contactopp met vloeitstof
(matrix)
 Intermembraanruimte (ruimte tss binnenste en buitenste): samenstelling = ionen, EW, AZ
van cytosol
 Katalytische reacties waarbij energie vrijkomt -> ATP
o Energieproductie
 1e stap: glycolyse van glucose (cytosol)
 2e stap: aerobe dissimilatie = celademhaling

De plantencel
 Verschil met dierlijke cel
o Geen: lysosomen, centriolen
o Extra: plasmodesmata (communicatie), celwant, chloroplast

Celwand
 PM omgeven door rigide, stugge wand
 Steunstructuur, onbeweegelijk
 Turgodruk veroorzaak door vacuole -> stevigheid
 Permeabel voor grote moleculen (water, ionen, gassen, AZ, suikers) via diffusie
 Cellulosemicrofibrillen in netwerk van hemicellulose en pectine
 Aanpassing van celwand dmv glycoproteïnen
 Verhoute weefsels: lignine (secundaire celwand tss PM en primaire celwand)
o Primaire celwand wordt gevormd tijdens groeien
o Secundaire celwand wordt gevormd als plant volgroeid is
 Middenlamella: gedeeld met naburige cel -> vormt connecties

Plasmodesmata
 Cel-cel communicatie
 Cytoplasmatische kanalen (desmotubuli) zorgen voor continuiteit plasmamembranen
 Cylindrisch
 Wordt gevormd tijdens celdeling
 Vrij transport van stoffen (ook virussen)

Vacuole
 = een organel
 Centraal gelegen in plantencel
 Vertoont vergrlijkbzre functies met lysosoom (dierlijke cellen)
 Omgeven door membraan = tonoplast
 Bevat hoge C aan opgeloste stoffen
o Opname van water (osmose) (door versch in C binnen en buiten cel)
o Vacuole zwelt en duwt andere organellen tegen PM
 Bhoud turgodruk: turgescente cel
 Opslag eiwitten

De levenscyclus van de cel
De delende cel
 Groei organisme door celdeling (1)
 DNA bevat de informatie voor het goed functioneren van de cel
 Celdeling = letterlijke splitsing = ½ genetische informatie
 Eerst een kopie maken = DNA replicatie
 Cellen gaan ook delen om beschadigde cellen te vervangen (2)
Menselijk genoom: karyogram
 = afb vd chromosomen zoals de zichtbaar zijn tijdens de metafase tijdens de celdeling
 Hiermee kunnen chromosoomafwijkingen worden gevonden
 Autosomen: geen geschatschromosomen
 Heterosomen: wel geslachtschromosomen (vrouw: X X) (man: X Y)
 23 paar

Chromatine – chromasoom
 Als onze cel in niet-delende fase is -> chromatine als kluwen van draden in celkern en verbonden aan
histonen (nucleozoom)
 Voorbereiding celdeling -> chromatine vermeenigvuldigt (DNA replicatie), daarna strak ontbonden rond
histoneiwitten = chromosoom

Vorming chromosomen
 Niet-delende lichaamscel: 46 lange chromatinedraden (mens)
 Eerst exacte kopie gemaakt = replicatie
 Verdubbelde chromatiden hangen vast aan elkaar = centromeernieuwe celdeling =
 Na replicatie volgt een sterke spiratisatie
 Zo ontstaan een chromosoom
 Tijdens eigenlijke celdeling: erfelijk materiaal evenredig verdelen over 2 dochtercellen
 De 2 cellen kunnen zich op hun beurt klaarmaken voor een = cyclus

Euchromatine (DNA dat heel weinig histonen bevat, minder compact maar actief)
Heterochromatine (DNA bevat veel histonen, compacter maar inactief) Voorkomen van voortplanting
 Vegetatieve of ongeslachtelijke voortplanting:
o Nakomelingen = kopieën vh oorspronkelijke individu
o Berust uitsluitend op mitose
 Generatieve of geslachtelijke voortplanting:
o Vorming gameten ontstaan na meiose
o Bij meiose ontstaan haploïde (n) cellen met ½ vh normale diploïde (2n) aantal chr
o Men onderscheidt vrouwelijke gameten (eicellen) en mannelijke gameten (zaadcellen)
 => haploïde cellen
o Versmeltig van mannelijke en vrouwelijke gameet geeft een zygote (2n -> diploïde)
 Geslachtshormoon = heterosoom

De celcyclus
Interfase
 = Periode tss verschillende celdelingen, cel groeit en oefent normale functies uit
 Kan lang of kort duren
 Apoptose = geprogrammeerde celdood (belangrijk voor behoud homeostase)
 Verschillende fasen
o G1 fase: organellen en cytosol worden aangemaakt voor 2 cellen (voorbereiding celdeling)
 Nomale functies gaan door
 8u – enkele weken
 Restricitiepunt
o S fase: DNA wordt gerepliceerd (verdubbeling) -> identieke kopie
 Beide DNA strengen moeten ontrold worden -> replicatievork ontstaat
 Polymerase gaat complementaire basen aan beide zijden inbouwen
 5’-3’: senstreng -> primer -> DNA polymerase bindt hierop en bouwt complementaire basen
aan
 3’-5’: primer bindt op segmenten -> DNA polymerase bouwt nucleotiden aan -> segmenten
worden aan elkaar gebonden
 Nieuwe DNA streng = oude streng + nieuwe streng
 Histonen worden geproduceerd